Patron

Stefan Batory

Syn wojewody siedmiogrodzkiego Stefana i Katarzyny Teleky; książę Siedmiogrodu od 1571 roku; król Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1576-1581. Po ucieczce Henryka Walezego w czerwcu 1574 roku, kiedy o koronę polską zabiegali popierani przez stronnictwo magnackie Habsburgowie, szlachta ogłosiła Annę Jagiellonkę, siostrę króla Zygmunta II Augusta, królową Polski i 15 grudnia 1575 roku dokonała elekcji Stefana Batorego. Batory wraz z ręką Anny Jagiellonki otrzymał tron. Tymczasem, trzy dni wcześniej, prymas polski Jakub Uchański, przy poparciu magnaterii, ogłosił królem Polski Maksymiliana II Habsburga. Dzięki szybkiemu przybyciu Stefana Batorego z Siedmiogrodu do Krakowa i rychłej śmierci Maksymiliana II uniknięto wojny domowej. Ślub Anny Jagiellonki i Stefana Batorego odbył się w kwietniu 1576 roku, a uroczystość była celebrowana na Wawelu.

Prawie całe panowanie Batorego upłynęło na wojnach najpierw z Gdańskiem, a później z Rosją. W podwójnej drugiej elekcji mieszczanie Gdańska opowiedzieli się za elektem austriackim, a po jego śmierci odmawiali uznania zwierzchnictwa króla Stefana Batorego. Zmusiło to monarchę do oblężenia miasta. Walki ze zbuntowanym mieszczaństwem gdańskim skończyły się w 1577 roku kompromisem. W zamian za utrzymanie istniejących przywilejów gdańszczanie uznali króla i zobowiązali się zapłacić mu kontrybucję w wysokości dwustu tysięcy złotych polskich. Drugą taką sumę wysłano do kasy królewskiej tytułem zapłaty za zgodę na przyznanie Hohenzollernom brandenburskim opieki nad umysłowo chorym Albrechtem Fryderykiem pruskim. Obie sumy pozwoliły Batoremu na przeprowadzenie zwycięskiej kampanii na wschodzie (1579-1582). Zwycięska wojna z Rosją zakończona w 1582 roku korzystnym dla Polski rozejmem zawartym w Jamie Zapolskim, spowodowała ostateczne przyłączenie do Polski.

 

Stefan Batory doceniał znaczenie szybkiej informacji i dlatego w czasie wypraw przeciw Gdańskowi i Moskwie królowi towarzyszyła obozowa drukarnia, potocznie nazywana „latającą". Jej zadaniem było bieżące informowanie społeczności polskiej o odnoszonych zwycięstwach wydawanymi komunikatami.

W sprawach wewnętrznych Batory, tak jak jego przyjaciel i doradca kanclerz Jan Zamojski, był zwolennikiem silnej władzy królewskiej. Opierał się głównie na młodej magnaterii, dążąc do ograniczenia roli sejmu walnego. Przeciwstawiał się anarchizacji życia publicznego, ostro występując przeciw tym, którzy nie chcieli mu się podporządkować. Batory realizował idee wzmocnienia władzy twierdząc, że jest królem nie malowanym, a rzeczywistym. Stefan Batory dokonał ważnej reformy wojskowej. Utworzył piechotę wybraniecką, której nazwa pochodzi od sposobu dobierania ochotników. Z dwudziestu ochotników z gospodarstw chłopskich dóbr królewskich wybierano jednego chłopa, który stawał się żołnierzem, a pozostali mieszkańcy wyposażali go w mundur i broń.

Chcąc uzyskać od szlachty uchwalenie nowych podatków na cele militarne musiał w 1578 roku zrzec się królewskich uprawnień sądowych na rzecz ustanowionego szlacheckiego Trybunału Koronnego.

W polityce Batory konsekwentnie przestrzegał zasad tolerancji wyznaniowej. Wydał prawo, które za napady na świątynie i domy różnowierców karało nawet śmiercią wszystkich, których sąd uznał za winnych.

Batory otrzymał staranne wykształcenie. Znał kilka języków, ale polskiego nie nauczył się nigdy. Ze szlachtą na sejmach rozmawiał po łacinie. Interesował się sprawami kultury.  W 1578 roku Batory nadał wileńskiemu kolegium jezuickiemu  przywilej akademii, co zapoczątkowało istnienie Uniwersytetu Wileńskiego (pierwszego na Litwie). Dla Inowrocławia zasłużył się odnawiając mu w 1576 roku podczas sejmu w Toruniu akt lokacyjny.

Z żoną Anna Jagiellonką Batory żył w stosunkach przyjaznych, ale chłodnych. Szanował ją, pamiętał o niej, lecz ani się zbliżyć ani serdecznie przywiązać do niej nie mógł.

Stefana Batorego cechowała silna wola, jasny i trzeźwy umysł oraz talent wojskowy. Zmarł nagle 12 grudnia 1586 roku w Grodnie.

Wśród krążących plotek o rzekomym otruciu króla przez protestantów istnieje jeszcze jedna mówiąca o Dymitrze Samozwańcu, jako nieślubnym dziecku króla Stefana Batorego.